چکیده
نظریه توسعه پایدار يكي از موضوعات پر تنش در معماری معاصر است ،در واقع نوعی از توسعه می باشد که با بهبود کیفیت زندگی انسان در چارچوب ظرفیت اکوسیستمهای حامی مواجه است و به تعریفی ساده تر و فرایند گرا، توسعه ای است که سلامت انسان ونظام های اکولوژیکی را در بلند مدت بهبود مي بخشد. .هدف از توسعه پایدارعبارت است از:الف:تامین نیاز های اساسی.ب:بهبوداستانداردهای زندگی. ج:حفاظت ومدیریت اکوسیستم ها…طراحی پايدار در عرصه معماری و شهر سازی يک سبک جديد همانند مدرنيسم يا ديکانستراکشن نيست بلکه يک روش در تفکر طراحی است که اساس آن هماهنگی با طبيعت است . اما شناخت کویر که بیش از وسعت این سرزمین،ایران پهناور را فرا گرفته درجهت ايجاد توسعه پايدار موضوعي مهم وحياتي است،کویری که که در نگاه اول تجلی خشونت،خشکی و بی آبی است ولی درنگاهي عميق تر کویر مظهر زندگی،تلاش و سازندگی است.معماری کویر ایران به اصول وروشهایی دست یافته است که نه تنها تخریب وضایعه ای که را بر محیط تحميل نمی کند،بلکه فراتر از آن به عنوان عامل کمال بخشیدن به ماده نیز ایفای نقش می کند. .توسعه پایدارشهری نيز به عنوان يكي از عوامل توسعه پايداردر جهت تغییرتراکم وکاربری اراضی شهری درجهت رفع نیازهای اساسی مردم درزمینه مسکن,حمل ونقل,فراغت و…به گونه ای که شهرازنظرزیست محیطی قابل سکونت وازنظر اقتصادی قابل دوام وازنظراجتماعی دارای برابری باشد مورد كنكاش وبررسي قرارگرفته است
مقدمه:
امروزه اصطلاح معماری پایدار برای گستره وسیعی از رویکردهای حساس درمحیط به کار می رود.از معماری سنتی که به عنوان نوعی از معماری با گرایش به سمت پایداری بوم شناختی و اجتماعی شناخته می شود،تا معماري که باایجاد آشتی وتعامل میان تکنولوژی و اکولوژی کوشیده اند ،البته هر دو دیدگاه دارای اهداف مشترک هستنداماعقاید آنها در ارتباط با چگونگی دستیابی به اهداف مشترکشان متفاوت است با این وجود ویژگی های مفید اين دو را به کار می گیرند. تنوع و گوناگونی ازعواملی است که باعث تساوی وعدالت بيشتردرهر سيستمی می شود که از اساسی ترين اهداف توسعه پايدار نيز است.يک اصل معروف در ميان زيست شناسان و محيط شناسان وجود دارد که مناطقی که در آنها حيات وجود دارد،اگر دارای تنوع وگوناگونی بيشتری باشند،در مقايسه با مناطقی که يکنواختند و دارای تنوع وگوناگونی کمتری هستندسالم ترند.
اما در بررسي معماري كويركه بزرگترین حوزه ی آب ریز ایران،از دشت کویری مرکزی وحوزه ی کویر لوت تشکیل شده است،اصول وعوامل مرتبط با معماري پايدار امري قابل تامل است. در شهرهای کویری شبکه بندی راهها ، تقسیم و قطعه بندی زمین و سازمان دهی فضا های پر و خالی از دو روش کاملاًمتفاوت تبعیت می نمایید شبکه راهها با نظمی ارگانیک و سلسله مراتبی منطبق بر شیب وجهت آبهای قنات ها ایجاد شده اند.
بازیافت و بهره برداری مجدد از ساختمانها را نیز میتوان از دیگر سنتهای معماری وشهر سازی ایران و به ویژه کویر دانست.هدف ما در اين مقاله بررسي شرايط معماري كوير وتوسعه پايدار در كوير به ويژه در شهر بم است.
چکیده انگلیسی:
Architecture Hnrtvsh Paydardrnzam ecological (ecological)
Vshhrsazy field of architecture in the desert
Abstract
in long-term ecological improves. . Goal is the development of Paydarbart: A basic needs. B: Bhbvdastandardhay life. (C) protecting ecosystems and management … sustainable design in architecture and urbanism as a new style or Dykanstrakshn modernism in design thinking is not a method that is based on harmony with nature. But the desert for more than two thirds the breadth of this land, Iran’s vast learned towards creating sustainable development issue LIFE, the desert, which at first glance, the anifestation of violence, land and water, but Drngahy deeper desert symbol of life, work and. Development Paydarshhry as one of the sustainable development of urban lands for operation Tghyyrtrakm toward the basic needs of the field of housing, transport, leisure and … so that economically viable Vaznzr Vaznzrajtmay Shhraznzrzyst habitable environment is explored with equal has been monitored for.
تعریف توسعه پایدار:
انسان عصرمدرن باشعار ” سلطه برطبيعت ” بحرانهاي توسعه رابيش ازپيش دامن زد . دراين راستانيازبه مقابله باپيامدهاي سوء ،جهان صنعتي ومصرفي عصرحاضر،منجربه شكل گيري توسعه پايدارگرديد.
توسعه پایدار در تعریف دلالت بر دو جنبه مهم دارد:
1.توسعه پایدار به تعدادی از انتظام ها یا مناطق خاص محدود نمی شود بلکه قابل اطلاق به همه دنیا و هر چیز یا هر کسی در آن،چه در زمان حال و چه در زمان آینده است.
2.توسعه پایدار به تنهایی هدف نیست بلکه ادامه یافتن روند توسعه،هدف اصلی توسعه است.
طراحی پایدار:
یکی از راحل های دسترسی به توسعه پایدار تجدید نظر در ارتباط با الگو های ساخت و طراحی در زمینه های گوناگون زندگی بشری شامل طراحی های صنعتی،ساختمانی و شهری و…است.طراحی سبز،طراحی بر اساس طراحی های محیطی،طراحی اکولوژیکی،طراحی با طبیعت و…عناوینی است که امروزه در نتیجه تجدید نظر در ارتباط با الگو های ساختار رایج به وجود آمده اند.البته اساس همه این الگوها بر ساختن محیط در یک رابطه هماهنگ و هم زیست با محیط اطراف طراحی ومحیط هایی که اصول طراحی از آنها استخراج گردیده است،می باشد و به طور خلاصه یک شیوه طراحی است که اساس آن قوانینی است که از طبیعت منشأ می گیرند .
این شیوه طراحی معتقد به تلفیق دیدگاه ها در زمینه های انرژی ،محیط زیست واکولوژی (بوم شناسی)است.به عنوان مثال می توان طراحی سبز را در درون مثلثی در نظر گرفت که در سه راس آن انرژی و اقلیم و اکولوژی قرار دارد.در جایی که انرژی عامل تعیین کننده می شود طراحی حالتی متفاوتی نسبت به هنگامی که اکولوژی عامل غالب می شود،پیدا خواهد کرد.به همین دلیل است که ساخت یک خانه شهری با یک خانه روستایی متفاوت می شود.بنابراین طرح نهایی،نقطه ای در داخل این مثلث است که با توجه به غالب بودن یکی از رئوس،به آن سو گرایش پیدا می کند.
این دیدگاه درست در نقطه مقابل دیدگاه پیروان “سبک بین المل “است که معتقدند هر طرحی باید فاقد خصوصیات منطقه ای،شهری،منطقه ای و آب و هوایی باشد که در دوره پست مدرن مطرح گردید.همان گونه که تولیدات صنعتی مانند اتومبیل،هواپیما،یخچال،رادیو و دیگر تولیدات فاقد خصوصیات منطقه ای است .همان رادیویی که در اروپا مورد استفاده قرار می گیرد می تواند در روستا های آفریقایی نیز مورد استفاده واقع شود.
لزوم استفاده از معماری پایدار:
ساختمان ها و خانه ها ،به تنهایی مصرف یک ششم منابع آبی دنیا،یک چهارم چوپ برداشت شده و دو پنجم سوخت های فسیلی و مواد تولید شده دنیا را در اختیار دارد.به علاوه،ساختمان ها نصف گازهای گلخانه ای جهان را تولید میکنند.
طبق آمار های موجود،حجم ساخت و سازها در طی 20-40 سال آینده،دو برابر خواهد شد و این صنعت به یکی از پر مصرف ترین صنایع دنیا تبدیل خواهد شد.آلودگی موجود،ناشی از بی کفایتی طراحان و هدر دادن منابع موجود در طرح های نادرست است.مواد آلوده کننده،دست ساز جوامع بشری اند و باعث بیمار شدن محیط زیست پیرامون مان شده اند.در یک سیستم زیستی ناسالم،در نهایت آلودگی محیط زیست را برای انسان ها به دنبال خواهد داشت.یکی از طرز فکر هایی که باعث شده تا نسبت به آلودگی بی تفاوت باشیم،این است که خودمان را از طبیعت جدا فرض می کنیم در حالی که به واقع خودمان جزیی از طبیعت هستیم.
طراحی پايدار در عرصه معماری وشهرسازی:
طراحی پايدار در عرصه معماری و شهر سازی يک سبک جديد همانند مدرنيسم یا ديکانستراکشن نيست بلکه يک روش در تفکر طراحی است که اساس آن هماهنگی با طبيعت است.به هر شکل در طراحی پايدار ساختمان و شهر به مانند موجودات زنده در نظر گرفته می شوند که غذا می خورند(مصرف سوخت)،ضايعات پس ميدهند،دارای عمر می باشند،پير می شوندودر نهايت می ميرند.يعنی ساختمان نيز مانند ساير عناصر موجود در طبيعت دارای سه فرايند پيدايش،رشد و زوال می باشد و به عنوان جزيی از طبيعت بايد در چارچوب آن باشد نه فراتر از آن و به سوی پايداری حرکت نمايد.
اصول طراحی پايدار در زمينه های معماری و شهر سازی:
اين اصول شامل موارد زير می باشد:
1.گوناگونی 2.اقليم 3.هويت فرهنگی ومنطقه ای 4.پوشش ساختمان ها 5.جانمايی و چيدمان فضاها 6.مصالح ساختمانی 7.تکنولوژی جايگزين و گوناگونی تنوع.
تنوع و گوناگونی از عواملی است که باعث تساوی و عدالت بيشتر در هر سيستمی می شود که از اساسی ترين اهداف توسعه پايدار نيز است.يک اصل معروف در ميان زيست شناسان و محيط شناسان وجود دارد که مناطقی که در آنها حيات وجود دارد،اگر دارای تنوع وگوناگونی بيشتری باشند،در مقايسه با مناطقی که يکنواختند و دارای تنوع وگوناگونی کمتری هستند سالم ترند.
به عنوان مثال يک جنگل بارانی با يک زمين کشاورزی مقايسه می کنيم در جنگل بارانی گونه های گونه های مختلف از زندگی و حيات در کنار همديگر وجود دارند و اگر دست بشر به آن کاری نداشته باشد سالهای سال به زندگی خود ادامه ميدهد در صورتی که يک زمين کشاورزی،برای ادامه حيات خود نيازمند نگهداری انسان همانند شخم زدن و کود پاشيدن و…است.در ارتباط با مسائل شهری نيز اين امر صادق است،محله های شهری که در آن همسايگی ها،دارای کاربری يکسان هستند باعث بالا رفتن نياز ساکنين به اتومبيل وحمل نقل بيشتر شده ومصرف بيشتر انرژی وکاهش کيفيت هوا را در پی دارد،در حاليکه با طراحی کاربری های متفاوت در همسايگی ها،در يک بافت مشخص،تا 44%از هزينه های مصرف کنندگان و شهرداری ها کاسته خواهد شد و همچنين آلودگی هوا نيز تا 45%کاهش می يابد.به عنوان مثال در شهر تهران بسياری از شهرهای بزرگ در صد زيادی از مسافرت های درون شهری برای رفع مايحتاج اوليه زندگی است که با توزيع کاربری های مناسب مسکونی و تجاری و آموزشی واداری در يک بافت مشخص می توان از هزينه های زيست محيطی اين گونه مسافرت ها بر بافت شهر های بزرگ کاست.در مورد برج های بلند و آپارتمانی نيز اين امر صادق است.آپارتمان های مسکونی در بالای يک مجموعه تجاری سبب افزايش زندگی اجتماعی و کاهش وابستگی ساکنان به اتومبيل و حمل و نقل برای بر طرف کردن نيازهای اساسی شان می گردد.
معماری و شهرسازی مناطق کویری و حاشیه ی کویر در ایران
بزرگترین حوزه ی آب ریز ایران،از دشت کویری مرکزی و حوزه ی کویر لوت تشکیل شده است. دشت کویر مرکزی ایران از شمال توسط رشته جبال البرز و از شرق با کوه زاگرس محصور است. این رشته جبالها باعث جلوگیری از جریان بادهای باران آور به داخل حوزه ی آب ریز شده اند. حوزه ی آب ریزمرکزی ارتفاع متوسط حدود یک هزار متر از سطح دریا را داراست و در مجموع از تنوع قابل توجهی از نظر ارتفاع از سطح دریا ،جهات جغرافیایی و بادهای غالب برخوردار است. میزان بارندگی در دشت کویر مرکزی ایران بسیار کم (حدود هفتاد میلی متر در سال) برآورد شده است.پوشش گیاهی فقیر ،زمین شوره زار و تراکم بسیار کم جمعیت از ویژگیهای مناطق کویری مرکزی محسوب میگردند. تابش مستقیم آفتاب در این مناطق شدید است و 700تا 800
کیلو کالری در هر ساعت در متر مربع در سطوح افقی انرژی تولید می کند و باافزایش پرتوی منعکس شده از سطوح بایر زمین ،شدت آن بیشتر می شود. آسمان این مناطق در بیشتر مواقع سال بدون ابر است ولی معمولا بعد از ظهرها در اثر گرم شدن و حرکتلایه های هوای نزدیک به زمین مه و طوفان گرد و غبار پدید می آید. رطوبت کم و نبودن ابر در آسمان باعث میشود دامنه ی تغییرات دمای هوا در این مناطق بسیار زیاد شود. درجه حرارت بالا در روزهای فصول گرم، و اختلاف زیاد بین شب و روزاز دیگر ویژگیهای این مناطق است. درجه حرارت حوزه های مختلف این مناطق به موقعیتجغرافیایی ،ارتفاع از سطح دریا ،جهت و خصوصیات باد بستگی دارد.اغلب شهرهای حوزهمرکزی ایران در حاشیه ی کویر واقع شده اند. چرا که شرایط زیستی مطلوب تری نسبت بهسایر قسمتها در آن مناطق فراهم است. بررسی ویژگیهای کالبدی بافتهای کویری را میتوان به طور کلی در دو سطح مورد توجه قرار داد: در مقیاس کلان شامل مکان یابی، نحوه یاستقرار ،شبکه بندی و نوع معابر و بافت کلی شهر و در مقیاس خرد شمال عناصر معماری وتکنیکهای ساخت و طراحی.
مکان یابی:
مکان یابی مجتمعهای زیستی تحت تاثیر عوامل متعددی صورت گرفته است که از آن جمله میتوان به جنس زمین، مقاومت خاک ،حاصلخیزی و قابلیت جذب آب، نوع پوشش گیاهی، میزان دسترسی به منابع آب و سرانجام ویژگیهای اقلیمی منطقه اشاره کرد. در این میان زمین و آب از عوامل حیاتی در مکان یابی زیست بوم ها تلقی می شوند و اقلیم و نوع پوششهای گیاهی در شیوه ی استقرار،میزان تراکم تاثیر گذار خواهد بود. بنابراین میتوان گفت که هر کجا آب به اندازه کافی در دسترس بوده و به تبع آن خاک مناسب نیز مهیا بوده سکونتگاهی نیزشکل گرفته است. با اختراع قنات که ابداع آن توسط ایرانیان محرز است، آب از فاصلههای 20، 30 و 40 کیلومتری به روی زمین آورده شده است. نکته دیگر در مکان یابی شهرهاو آبادیهای کویری حفظ فاصله ی مجاز برای آب دهی قناتهاست که عامل تعیین کننده ایبرای فاصله ی آبادیها از هم محسوب میشود. به طور کلی قناتها در زمینهای با بافت شنی و آبادیها در قسمتهای ریزدانه، نزدیک به زمینهای قابل کشت واقع شده اند. استقلال وخود کفایی، عدم نیاز به انرژی فسیلی، بهره برداری متعادل از آبهای تحت الارضی وحفاظت از محیط زیست را میتوان به عنوان ویژگیها و فواید قنات در جهت توسعه پایدارذکر نمود، منطقه دامنه ی جنوبی کوههای البرز و ضلع شمالی کویر مرکزی ایران ازپرتراکم ترین حوزه های زیستی در حاشیه ی کویر است.
شکل 1- مکان یابی منطقه کویر
بافت فشرده:
شهرهای سنتی مناطق کویری ایران عمدتا از یک بافت فشرده و به هم پیوسته ساخته شده است. تحقیقات جدید نشان داده است،میان مفهوم (شهر پایدار) و مفاهیم (تراکم و فشردگی) روابط معنی داری وجود دارد چراکه تامین آسایش اقلیمی و صرفه جویی در مصرف انرژی به واسطه تقلیل سطوح در معرض تابش خورشیدی ابنیه و بافت شهری و از طریق ایجاد فشردگی صورت می پذیرد. این اصل در سازمان کالبدی شهرهای کویری ایران از طریق در هم فشرده بودن واحدهای مسکونی، به گونه ای که برخی از واحدهای مسکونی حتی از چهارجانب به واحدهای دیگر متصل باشند، رعایت شده است.
کمربند سبز:
بافت فشرده ی شهر اغلب با یک کمربند سبز متشکل از باغات میوه و مزارع کشاورزی محصور است. بدین ترتیب بازتاب گرمای خورشید از خاک تشنه و سوزان کویر که سبب افزایش شدید دما میشود به حداقل می رسد. فضای سبز اطراف شهر نقش مهمی در حفاظت بافت مرکزی در مقابل بادهای کویری، گرد وغبار و خشکی هوای کویر ایفا می کند و از عوامل مهم در تهویه ی شهر محسوب می شود(اکوسیستم طبیعی و مصنوع در مقیاس کلان).
نظم ارگانیک:
در شهر های کویری شبکه بندی راهها ، تقسیم و قطعه بندی زمین و سازمان دهی فضا های پر و خالی از دو روش کاملاًمتفاوت تبعیت می نمایید شبکه راهها با نظمی ارگانیک و سلسله مراتبی منطبق بر شیب وجهت آبهای قنات ها ایجاد شده اند، در حالی که قطعه بندی زمین نا منظم و ساختمانهابا نظم هندسی(به دلیل مسائل اقلیمی) ساخته شده اند. وجود این معابر غیر مستقیم، پرپیچ و خم و کوچه و گذر های سر پوشیده(ساباط)، از یک طرف مانع ورود بادهای مزاحم است از طرف دیگر به دلیل دارا بودن عمق زیاد، بیشترین سایه را تأمین میکند. نحوه ی استقرار ساباطها که از ویژگی های بارز شهر سازی کویری است، انسان پیاده را در مسیرحرکت خود در یک توالی مناسب در فضای سایه قرار می دهد. در خیلی از ساباطها، ورودی چند خانه مجتمع شده است که از نظر حس همسایگی و همبستگی محله ای حائز اهمیت است. محصوریت، سلسله مراتب و رعایت حریمها و عرصه های اجتماعی به واسطه ی این شهرسازی محقق می شود که به پایداری اجتماعی شهر های کویری کمک به سزایی کرده است.
جهت گیری (رون) :
در مجموعه های سنتی کاربرد واستفاده از منابع و انرژی های طبیعی یکی از اصول ساخت و سازمان فضایی آنها است. خانه های قدیمی در بافتهای کویری از نظر وضعیت استقرار در جهت قبله قرار دارند. این جهت گیری از لحاظ اقلیمی شرایطی را به وجود آورده است تا فضاهای تابستانی و اتاقهای زمستانی به طور منطقی در طراحی فضاهای زیستی جایگاه خویش را بیابند. جهت گیری مناسب علاوه بر حفاظت ساکنان در مقابل گرمای مستقیم آفتاب، از ورود بادهای نامناسب نیز جلوگیری می نماید.
شکل 2-جهت گیری بنا ها
درون گرایی:
حیاط مرکزی اصلی ترین فضای خانه های کویری است. تأمین هوای خنک و مطلوب برای هر واحد مسکونی با محفوظ کردن حیاطهای عمیق و تنفس خانه های به هم فشرده از داخل این حیاطها امکان پذیر گشته است. حیاط ها که از همه طرف با فضاهای سر پوشیده محصور شده اند، همچون گودالی هوای خنک شب را در خود ته نشین کرده و در روز گرم مورد استفاده قرار میدهند.
سطوح سبز:
باغچه ها ، درختان کم آب خواه، ضمن تأمین سایه و ایفای نقش در تولید و ایجاد زیبایی، فقر رطوبت محیط را جبران میکنند. این سطوح سبز با جذب پرتوهای تابشی خورشید مانع انعکاس دوباره پرتوها و افزایش ناخواسته گرما میشوند. به عبارتی همه عناصر متشکله خانه دست به دست هم میدهند تا اقلیمی کو چک (در مقایسه با اکوسیستم کلان) و قابل زیست برای انسان فراهم سازند.
تجهیزات و سیستمهای غیرفعال:
یکی دیگر از شیوه های متداول در معماری شهر های کویری که به امر صرفه جویی در مصرف انرژی یاری می رساند.
“کاربرد تجهیزات و سیستمهای طبیعی است. عناصر و تأسیساتی نظیر (بادگیر ها)، (آب انبارها)، (یخچالها) و (آسیابهای بادی و آبی) در شهر های کویری، خدماتی را که امروزه وسایل برقی با صرف انرژی تأمین می نمایند به گونه ای کم هزینه تر پاسخ می داده اند.
بادگیرها سیستم تنفسی شهرمحصوب میشوند. بادگیرها که نوعاً از مصادیق بارز استفاده از انرژیهای پاک به حساب می آیند، به تالار ، حوضخانه، کلاه فرنگی و زیر زمین مربوط می شوند و شرایطی رافراهم می آورند تا جریان هوا در داخل ساختمان برقرار شود و ضمن تماس با عناصر رطوبت زا، مثل حوض، باغچه، درختان،
جداره زیرزمین، جوب و پایاب، کمبود رطوبت زمین راجبران و محیطی مطبوع را برای زندگی در ایام گرم و طاقت فرسای تابستان برای ساکنان فراهم آورند. بادگیر گذشته از عملکرد آن نمایشگر تشخص و منزلت اجتماعی صاحب آن نیزهست که از طریق ارتفاع و نوع تزئینات آن شناخته میشود. در برخی شهر ها همچون زواره وجود بادهای نا مناسب در تابستان یا زمستان یا عدم امکانات مالی و فنی لازم جهت ساخت بادگیر موجب شده است، چهار صفه به عنوان زیبا ترین و شگفت انگیز ترین نشانه ی بارز شهر شکل گیرد. دو دالان عمود بر هم که به کمک هوا کش مرتفعی در محل تقاطع دالانها، هوای مطبوع حیاط را از طریق دهنه ی روبرو به حیاط دالان به داخل خود مکیده و هوای گرم که زیر سقف جمع شده از طریق هوا کش خارج می سازد. این عمل درست بر خلاف عمل بادگیر است که بادهای مطبوع بالای سطح شهر را به درون خود می کشد و به اتاق ها میفرستد. حفظ خنکی هوای اتاق در تابستان و حفظ گرمای آن در زمستان در شرایط مشقت بار کویری اصل بسیار مهمی است که با استفاده از ظرفیت حرارتی مصالح صورت میگیرد. استفاده از دیوارهای خشتی زخیم و سقفهای به ناچار منحنی خشتی، که تنها مصالح قابل دسترس در کویرند، به دلیل خاصیت انباشت گرما در خود و هدایت تدریجی آن، همچون خازنی برای حفظ گرما یا خنکی داخل اتاق عمل میکنند و وجود حداقل بازشوها شامل در و پنجره،این خاصیت را خنثی نمی نماید. سقفهای منحنی باعث میشوند پرتوی تابشی خورشید تنها دریک نقطه عمودی ترین حالت خود را داشته باشد و در نتیجه گرمای کمتری تولید می شود. ارتفاع بلند اتاقها که حاصل انحنای سقف است حجم زیادی از هوا را در داخل خود جای داده است و مانع گرم و سرد شدن سریع اتاق می شود. بالاخره در شرایطی که هیچ یک ازراه حل های یاد شده توان مقابله با لحظات طاقت فرسای ظهر تابستان کویر را نداشته باشد، اتاقهای خنک و مرطوب در زیر خاک که به علت خاصیت جذب تدریجی گرما و سرما،نوسان شدید روزانه و سالیانه را در خود مستهلک کرده و دما را به نحو قابل ملاحظه ای تعدیل می کند، آخرین راه حلی است که توسط مردم کویر مورد استفاده قرار گرفته است.
شکل 3-عناصر وتاسیسات بومی
مواد و مصالح ساختمانی:
علاوه بر طرح و ساخت ساختمانهابا توجه به مسائل اکولوژیک، تولید مواد مصالح ساختمانی نیز با حداقل تخریب و آسیب رسانی به محیط زیست و با حداقل مصرف انرژی های فسیلی، عدم ایجاد زباله های ساختمانی سخت و غیر قابل جذب در طبیعت انجام میشود. نوع مصالح ساختمانی مصرفی در ابنیه عمدتاً خشت و آجری است که عموماً از خاک ناشی از گود برداری و پی کنی محل ساختمان به دست می آمده، و در ترکیب با مصالح دیگر ی ، که آن مصالح نیز بعضاً مانند (کا)،خود محصول جانبی فعالیتهای کشاورزی بوده اند،در امر ساختمان سازی به کار رفته اند. به عبارت دیگر تامین مصالح همگی از منابع بومی است و بوم آورد تلقی میشوند.
بازیافت:
در مکتب معماری کویری دورریختن معنی ندارد. از هر چیز استفاده میشود، حتی (کواره)، یعنی کوزه شکسته و تکه تکه شده که تحت عنوان (گاز) در ایجاد بنا ، نقش سازه ای مهمی به آن واگذار میشود. بازیافت و بهره برداری مجدد از ساختمانها را نیز میتوان از دیگر سنتهای معماری وشهر سازی ایران و به ویژه کویر دانست. (کموا) یعنی نخاله های حاصل از تخریب ساختمانهای گلین، توسط کشاورزان بار دیگر وارد چرخه تولید میشود و به عنوان مرغوبترین خاک کشاورزی، تولدی دوباره میابد. همزمان از گل کهنه باغات نیز برای تولید خشت و ایجاد فضاهای معماری استفاده میشود.
به هر حال با تعاریفی که در بالا برای معماری پایدار در کویر عنوان شد میتوان گفت که طراحی پایدار یعنی حداکثر کارایی با حداقل ابزار.
نتیجه گیری
احداث ساختمان با استفاده از فناوری به عنوان جزئی از محیط زیست ،تنها یک تئوری نیست،ایجاد ساختمان های سبز برای ادامه بقا و حفظ محیط زیست یک ضرورت است.آخرین سبک موجود معماری یعنی اکوتک،پایبندی به حفظ محیط زیست با استفاده از تکنولوژی را ،شعار خود قرار داده و فناوری را در خدمت محیط زیست و آسایش انسان قلمداد می کند.این سبک تحول عمیقی را در زمینه ی معماری پدید آورده است.
به طور کلی می توان گفت با نگرش طراحی و ساخت بنا های پایدار ، آسیب کمتری به محیط زیست وارد می شود و با صرفه جویی در سوخت های فسیلی و استفاده از انرژی های پاک از منابع و ثروت موجود ،بهره برداری مناسب تری به عمل خواهد آمد.
مقالات مرتبط
منابع ومواخذ:
1-برگرفته شده از مجله معمار شماره 39
2-غفاری، علی. زواره نمادی از اسطوره ی کویر، دفتر پژوهشهای فرهنگی، تهران.
3-قهرمانی، ابوالفتح.یزد نگین کویر( مجموعه اطلاعات و راهنمای سیاحتی)، دفتر نخست،چاپ اول.
4-کسمایی، مرتضی. اقلیم و معماری، نشر خاک، چاپ اول.
5-غفاری، علی،((نظام استقرار و فرم معماری و شهر سازی در توسعه ی پایدار)) (نمونه مناطق حاشیه کویر ایران)، مجله ی صفه، شماره 34.
6-طاهباز، منصوره، ((اصول یک معماری کویری))، مجله صفه، شماره 32.
7-نقی زاده، محمد.((جهان بینی اسلامی، توسعه ی پایدار و شهرهای بیابانی ایران))، مجله محیط شناسی، شماره 27.
8-گلکار، کورش.((طراحی شهری پایدار در حاشیه ی کویر))، مجله ی هنرهای زیبا،شماره 8.
9-محمدزاده،محمد. ،((الگوی نظری جهان پایدار))، فصلنامه ی معمار، شماره 26.
10-موسوی،میرسعید. ،((بوم شناسی در معماری نورمن فاستر))، فصلنامه ی معمار، شماره 26.
11-الكساندر،كريستوفر،توري جديد شهري،ترجمه شركت طا ش ،1373
12-پور جعفر،محمدرضا،مباني بهسازي ونوسازي بافت قديم شهرها،دانشكده هنر ومعماري تربيت مدرس،1378
13- بحريني- سيدحسين.(1376):((شهرسازي وتوسعه پايدار))رهيافت.شماره هفدهم.ص18-21
14-چرمايوف .سرخ.الكساندر.كريستفر.عرصه هاي زندگي جمعي وزندگي خصوصي. منوچهر مزيني . انتشارات دانشگاه تهران.1382.
15-صرافي،مظفر(1375):(توسعه پايدارومسوليت برنامه ريزي شهري)معماري وشهرسازي،شماره35،ص26و29
16-حسین زاده دلیر،کریم،1375،عوامل ساماندهی مکان،دانشگاه تبریز17-حسین زاده دلیر،کریم،1375،تکنیکها و اصول برنامه ریزی شهری،دانشگاه تبریز18 -بحرینی،حسین،1382،توسعه و توسعه پایدار،یک تحلیل نظری،سمینار محیط زیست و توسعه پایدار
19-کاظمی محمدی،سید مهدی،1378،ارزیابی توسعه پایدار در توسعه شهری،دانشگاه تربیت مدرس
20-مكتول،رضا.(1374).توسعه پايدار،مجله بنا،شماره 1،تهران،صفحه5
آخرین نظرات
سیف فرقانی
عارف قزوینی
قلعه رودخان شگفت انگیزترین بنای نظامی ایران
موسيقي، ذهن و بدن
” جهل ” عامل اصلی تخریب آثار تاریخی