حتما در بخش پایانی مسیر گردش موزه هنرهای معاصر متوجه حوض بزرگ و براقی شده‌اید که در میانه فضای باز این طبقه جا خوش کرده است؛ حوضی که در نگاه اول به‌نظر می‌رسد روی آن به خاطر پر شدنش با روغن ، به شکل شیشه مشکی یا یک سنگ براق جلوه می نماید. اما واقعیت این است که درخشندگی این حوض منحصربه‌فرد به خاطر روغن سوخته است! حوض روغن که به نماد موزه هنرهای معاصر تبدیل شده، یادگار یک هنرمند ژاپنی است که از زمان افتتاح موزه یعنی در سال 1356 به اینجا آمده و تنها اثری است که در تمام مدت این 43سال به‌صورت ثابت در موزه حضور دارد. این اثر که به‌نوعی خاطره مشترک همه بازدیدکنندگان موزه هنرهای معاصر در چند دهه گذشته به‌حساب می‌آید، این حوض«ماده و فکر» نام دارد و اثر نوریوکی هاراگوچی، هنرمند ژاپنی است؛ مکعب فولادی بزرگ و جالب توجهی که با 5هزار لیتر روغن سوخته پر شده است
ماده و فکر اثر نوریوکی هاراگوچی
نوریوکی هاراگوچی نقاش و پیکرساز ژاپنی است که حدود 50سال پیش شروع به تولید اثری به‌نام ماده و فکر کرد. خود هاراگوچی درباره این اثر انتزاعی‌اش می‌گوید: «معمولا در ساخت چیدمان‌ها از موادی نظیر سنگ، چوب و فلز استفاده می‌شود و قبل از من هیچ‌کس در ساخت چیدمان از روغن استفاده نکرده بود. اما من قصد داشتم از ماده‌ای متفاوت استفاده کنم. ابتدا به آب فکر کردم، اما نمونه‌هایی از آن قبلا وجود داشت. تصمیم گرفتم از روغن و ترکیب آن با رنگ سیاه استفاده کنم، اما رنگ به مرور زمان ته‌نشین می‌شد. با توجه به اینکه حتما باید این ماده سیاه می‌بود تا اثر مورد نظر من را نشان دهد، از روغن سوخته استفاده کردم که کربن زیادی در آن وجود دارد. ویژگی این ماده این است که در آینده هم برای تماشاگران به همین شکل باقی می‌ماند و اینگونه هنر برای آینده جاودانه می‌شود».
ساخت حوض روغن با کمک کارمندان وقت موزه
و اما بشنوید از چگونگی باز شدن پای هاراگوچی و متعاقب آن ابتکار روغنی‌اش به ایران؛ ماجرا از این قرار است که هاراگوچی در سال 1977 اثر انتزاعی ماده و فکرش را در نمایشگاه داکیومنتای ششم در شهر کاسل آلمان به نمایش گذاشت که در همان نمایشگاه کارشناسان ایرانی اجرای این اثر را برای موزه هنرهای معاصر ایران ـ که آن زمان در حال ساخت بود ـ خریداری کردند. همین شد که در سال 1356 این هنرمند ژاپنی به ایران آمد و با مشارکت کارمندان وقت موزه، بزرگ‌ترین حوض روغنش را در موزه هنرهای معاصر اجرا کرد.
سومین حوض روغن هنرمند ژاپنی در تهران
هاراگوچی از همان سال 1971 که نخستین حوض روغنش را در ژاپن ساخت، 19 اثر ماده و فکر دیگر هم برای کشورهای مختلف دنیا ساخت که سومین و بزرگ‌ترین آن برای تهران بود. اما جالب اینجاست که از بین 20نسخه حوض روغن در دنیا، هم‌اکنون تنها اثر باقی مانده در موزه هنرهای معاصر تهران قرار دارد. بسیاری از این حوض‌ها به مرور تخریب شده‌اند و تعداد انگشت‌شماری از آنها در ژاپن و سایر کشورها در انبار موزه‌هایشان نگهداری می‌شود. به این ترتیب هیچ‌کدام از آنها مانند حوض روغن ایران قابل مشاهده برای عموم مردم نیست و بازدید دائمی ندارد و به همین دلیل است که از حوض روغن موزه هنرهای معاصر به‌عنوان تنها اثر ماده و فکر هنرمند ژاپنی در دنیا یاد می‌شود.
درباره جزئیات حوض روغن موزه هنرهای معاصر هم باید بگوییم که طول این حوض 6متر و 40سانتی‌متر و عرض آن 4متر و 20سانتی‌متر است و از تمام حوض‌های روغنی ساخته‌شده به‌دست هنرمند ژاپنی بزرگ‌تر است. این حوض فولادی که شبیه حوض آب به‌نظر می‌رسد و انعکاسی شبیه آینه دارد، 18سانتی‌متر ارتفاع دارد و با حدود 5هزار لیتر روغن سوخته پر شده است.
حوض روغن درست از روز افتتاحش تا همین ۴,۵سال پیش بدون هیچ تغییر و ترمیمی در انتهای مسیر گردش موزه قرار داشت تا اینکه درنهایت مهر‌ماه سال 1396بعد از 40سال و با حضور خالق آن مرمت شد. گویا چند سال پیش یک خانم ایرانی برای برگزاری نمایشگاهی به ژاپن دعوت شده بود و آنجا دیداری با نوریوکی هاراگوچی داشت. این هنرمند ایرانی به نقاش و پیکرساز ژاپنی می‌گوید که اثر ماده و فکرش بعد از گذشت 40سال هنوز در موزه هنرهای معاصر تهران قرار دارد و وقتی او کوچک بوده به همراه مادرش این اثر را دیده و برخوردش با این حوض روغنی در هنرمندشدنش اثرگذار بوده است. همین مکالمه باعث کنجکاوی خالق حوض روغن برای مشاهده اثرش می‌شود و زمینه حضورش در ایران را فراهم می‌کند. نتیجه اینکه هاراگوچی در مهر‌ماه سال 1396 به ایران می‌آید و در حضور او این حوض منحصر به‌فرد مرمت می‌شود.
و اما بعد از ۴۴ سال چه بر سر حوض«ماده و فکر» آمد…
.به گزارش مشرق، عصر روز گذشته موزه هنرهای معاصر تهران میزبان نمایشگاه “پنج گنج” در بزرگداشت حکیم نظامی و با حضور مشاور وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی و رئیس ستاد بزرگداشت حکیم نظامی و جمعی از هنرمندان بود که در اتفاق عجیبی و در اجرای پرفورمنسی، شخصی آویزان بر طناب و در حالت معلق در حوض روغن اثر یکی از هنرمندان مشهور ژاپنی غوطه‌ور شد و باعث بیرون ریختن مایع داخل آن شد.
این قضیه به اجرای پرفورمنس «گربه جاده ابریشم» باز می‌گردد که بخش عمده اجرای این گروه، شامل بندبازی بر فراز حوض معروف موزه هنرهای معاصر بود که ویدئوهای منتشر شده در فضای مجازی، حاکی از برخورد اجراکننده با روغن داخل حوض و بیرون ریختن مایع داخل آن به بیرون بوده است.
نوفرستی ادامه داد: در جریان این اجرا قسمتی از بدن هنرمند اجرا کننده با حوض روغن اثر هنرمند ژاپنی به صورت ناخواسته تماس برخورد کرد و در اثر این تماس چیزی در حدود یک و یا دو لیتر روغن به بیرون نشت کرد.
مدیر روابط عمومی موزه هنرهای معاصر تهران با تأکید بر اینکه قبل از اجرای این برنامه به صورت مؤکد و مکرر به ایشان گفته شده بود که الزاماً باید جنبه‌های امنیتی حفاظت کامل از این اثر و عدم تماس رعایت شود تصریح کرد: بر همین اساس اتفاقی که روز گذشته افتاد کاملاً ناخواسته بوده و آسیب جدی به این اثر وارد نشده است.
وی با بیان اینکه حدود چهل سال و از سال ۱۳۵۶ تاکنون از زمان افتتاحیه موزه هنرهای معاصر این اثر در معرض نمایش بازدیدکنندگان قرار داشته است، اذعان کرد: به مرور زمان قاعدتاً بخشی از این روغن بر اثر گذشت زمان تبخیر شده یا از بین رفته است.
نوفرستی همچنین توضیح داد: حدود سه سال قبل نیز نوریوکی هاراگوچی، خالق اثر «ماده و فکر» برای بازدید این اثر به تهران آمد که مشخص شد مقداری از سطح روغن کم شده است که برای جبران و رفع آن حدود ۸۰۰ تا ۹۰۰ لیتر روغن سوخته مناسب با شرایط این اثر اضافه شد.
مدیر روابط عمومی موزه هنرهای معاصر تهران در پایان مجدداً با تأکید بر اینکه این اتفاق به هیچ عنوان عمدی نبوده است و هنرمند مربوطه به شدت متأسف شده و عذر خواهی کرده
است، گفت: هیچ اتفاق و آسیب جدی برای این اثر نیفتاده است؛ چراکه این اثر حاوی ۵۰۰۰ لیتر روغن است و صرفاً چیزی در حدود یک تا دو لیتر از آن بر اثر این اتفاق از بین رفته است.
مقالات مرتبط
